Hoewel de economie in Nederland in 2009 met maar liefst 3,5% kromp, viel het destijds met de werkloosheid relatief mee. Reden hiervoor was dat bedrijven hun personeel ondanks alles vasthielden. Deze ontwikkeling kan nu wel eens heel anders uitvallen.
Goed personeel vasthouden
Geschikt personeel was al jaren lastig te vinden en het was dan ook van groot belang om goed personeel ondanks alles vast te houden. Uiteraard speelde ook een rol dat bedrijven er destijds financieel toe in staat waren. Andere verklaringen, zoals de deeltijd-WW, speelden amper een rol. Dit concludeert Jasper de Jong van het Centraal Planbureau in de vandaag verschenen CPB Policy Brief 2011/10 ‘Werkloosheid en de Grote Recessie’.
Krappe arbeidsmarkt en gezonde bedrijven
Het bijzondere aan de afgelopen periode is dat we in een diepe recessie terecht waren gekomen vanuit een uitgangssituatie met een krappe arbeidsmarkt en financieel gezonde bedrijven. Aan de vooravond van de Grote Recessie hadden bedrijven moeite om aan geschikt personeel te komen. Tijdens de recessie kozen zij ervoor om het met moeite gevonden en aangetrokken personeel zo lang mogelijk in dienst te houden. Zij ‘hamsterden’ dus arbeid: ze hielden meer personeel in dienst dan gezien het productieniveau strikt noodzakelijk was. De financiële uitgangspositie van bedrijven maakte dit gedrag mogelijk, aangezien de bedrijfswinsten in de voorgaande jaren goed waren geweest. Naast deze hoofdoorzaak wisten bedrijven de stijging van de loonkosten te beperken en hielp het enigszins dat de fiscus toestond dat investeringen versneld werden afgeschreven.
Andere factoren van weinig invloed
Andere veelgenoemde verklaringen voor de geringe werkloosheidsgroei blijken geen rol van betekenis gespeeld te hebben. De deeltijd-WW beperkte weliswaar de toename van het aantal werklozen, maar legde kwantitatief weinig gewicht in de schaal. Ook het idee dat zelfstandigen niet werkloos werden doordat zij een forse daling van hun inkomen accepteerden, is onjuist. De inkomensdaling van zelfstandigen was niet opvallend groot.
De ervaringen tijdens de Grote Recessie wijzen erop dat de relatie tussen productiegroei en de ontwikkeling van de werkgelegenheid sterk beïnvloed kan worden door de krapte op de arbeidsmarkt en door de financiële positie van bedrijven.
Werkloosheid kan nu sterker oplopen
De situatie is nu anders. “Bedrijven in de niet-financiële sector hebben nog altijd vlees op de botten”, aldus het CPB. Maar de winstgevendheid van de productie is nauwelijks opgekrabbeld na de bijna halvering in 2009. Bovendien vormt een personeelstekort momenteel geen belemmering voor de productie. Bij een nieuwe terugval zullen bedrijven minder geneigd zijn niet-productief personeel in dienst te houden en kan de werkloosheid volgens de onderzoekers wel eens sterk oplopen.
Andere mechanismen
De afgelopen maanden is de werkloosheid al opgelopen. Het aantal werkenden is wel gestegen, maar het aantal mensen dat op zoek is naar werk, is nog sneller gestegen. Het CPB kan nog niet zeggen waar die toename vandaan komt, maar geeft aan dat momenteel bij het oplopen van de werkloosheid van de afgelopen maanden andere mechanismen een rol spelen dan in 2009 en 2010.