De krapte op de arbeidsmarkt is momenteel een van de grootste problemen van Nederland. Zeker van ondernemers, én van recruiters. En met verdere vergrijzing op til, is er weinig reden om hier snel enthousiaster over te worden. Je zou misschien denken: daar zal elke politieke partij dus ook wel volop aandacht aan besteden in zijn verkiezingsprogramma. Maar is dat ook zo? Een rondje langs de tot nu toe verschenen (concept-)programma’s van de waarschijnlijk grootste partijen, natuurlijk in volstrekt willekeurige volgorde:
VVD
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 3
- Aantal keer ‘krapte’: 1
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 14
De ene keer dat het bij de VVD gaat over ‘krapte’, gaat het over schaarste bij de politie in de grensregio’s en hoe dat met automatische nummerplaatherkenning enigszins te verhelpen zou zijn. Bij personeelstekorten gaat het alleen over het onderwijs en de zorg. Hoe de VVD dat wil aanpakken, blijft wat onduidelijk. Bij het onderwijs wordt gemeld: ‘We gaan met verdubbelde inzet door met het verbeteren van het onderwijs, onder andere door leraren nog meer ruimte te geven hun vak goed uit te kunnen oefenen.’ Oké. Maar hoe dan?
De VVD meldt de personeelstekorten alleen als het gaat over het onderwijs en de zorg.
Bij de zorg is het duidelijker. Daar gaat het over dat de tekorten nu al hoog zijn, ‘en dat wordt alleen maar hoger. Dat gaat niet. Dit dwingt ons niet alleen om keuzes te maken in wat we nog wel en niet meer van de zorg vragen, maar ook om de zorg beter te organiseren om de medewerkers te ontlasten.’ De VVD geeft daarbij onder meer hoog op van ‘digitalisering, technologie, artificial intelligence, data en data-analyse.’ ‘We weten inmiddels wel dat het kan. Nu moeten we het gaan doen.’
PvdA/GroenLinks
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 8
- Aantal keer ‘krapte’: 1
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 17
Net als de VVD hebben ook de PvdA en GroenLinks het in hun gezamenlijke programma maar één keer over ‘krapte’. Dat doen ze met het voorstel banen voor asielzoekers en inburgeraars te organiseren, samen met werkgevers, naar het model van de Oekraïense ontheemden (dus zonder benodigde tewerkstellingsvergunning), om zo de krapte op de arbeidsmarkt te verlichten.
PvdA en GroenLinks willen asielzoekers de kans geven sneller aan het werk te gaan dan ze nu mogen.
Als het gaat over personeelstekorten in de zorg zien beide partijen de oplossing vooral in: ‘een andere organisatie van de sector, vaste contracten met aansluitende diensten, een goed salaris, opleidingsmogelijkheden en zeggenschap over het werk.’ Ook worden in dit kader ‘burgerinitiatieven’ als onmisbaar gezien. In het onderwijs wil de nieuwe partijcombinatie ‘het vak van leraar aantrekkelijker maken door meer zeggenschap te geven op de werkvloer, papierwerk terug te dringen en de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijker te maken.’
Daarnaast keert het onderwerp personeelstekort ook nog terug bij het idee mensen aan te moedigen zelf hun huis te verduurzamen, bijvoorbeeld met een korting op de aanschaf van isolatiematerialen, met de Werkgarantie en werk-naar-werk-trajecten die mensen moeten opleiden naar nieuw werk in sectoren die kampen met personeelstekorten, met het voorstel voor één cao voor het hele funderend onderwijs (waar dan dus ook de kinderopvang onder valt) en bij het migratiebeleid, dat volgens hen meer rekening moet houden met ‘de behoeften van de Nederlandse arbeidsmarkt’, vooral bij essentiële sectoren als de zorg of de installatietechniek.
Omtzigt/NSC
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 1
- Aantal keer ‘krapte’: 0
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 1
Een volledig programma is er nog niet. Wel een 40 pagina’s tellend ‘basisdocument‘, met initiatieven van Pieter Omtzigt uit de afgelopen periode. Daarin komt de arbeidsmarkt er echter redelijk bekaaid vanaf. Omtzigt zegt eigenlijk alleen de arbeidsmarkt te willen ‘hervormen om de flexibele schil in Nederland weer terug te brengen naar het Europese gemiddelde’, en dat het personeelstekort in de Jeugdzorg in Nederland ‘een groot probleem is’. Dat wil hij oplossen door het ‘verdienmodel’ in de Jeugdzorg te veranderen, en het Rijk weer meer regie naar zich toe te laten trekken.
BBB
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 2
- Aantal keer ‘krapte’: 1
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 7
Bij BBB zijn de verwachtingen hooggespannen. Maar wat beloven ze op het gebied van de personeelstekorten? In het programma staat het woord twee keer genoemd, één keer bij de personeelstekorten in de zorg, en een keer bij het Openbaar Ministerie. Daar wil BBB ‘de grote tekorten’ aanpakken door al bij rechtenstudies studenten enthousiast te maken voor een carrière bij het OM. Het doel: kleine zaken bij de politierechter afronden binnen 3 maanden na aanhouding van de verdachte, grote zaken bij 3 rechters binnen 6 maanden.
In meer algemene zin roept BBB op tot ‘meer flexibiliteit in vaste arbeidscontracten en minder verschillen tussen vast en flex/zzp’ om de krapte tegen te gaan. ‘Ook een andere manier van belasting heffen, zodat meer werken ook daadwerkelijk loont, is nodig.’ Opvallend is verder dat BBB mogelijkheden ziet ‘voor Afrikanen om op tijdelijke werkvisa hier gaten in de arbeidsmarkt te vullen’. En wil de partij onder meer met gratis openbaar vervoer voor militairen en ‘meer zichtbaarheid in het land’ Defensie in staat stellen ‘om op de bestaande arbeidsmarkt talent aan te trekken’.
Partij voor de Dieren
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 0
- Aantal keer ‘krapte’: 0
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 2
De Partij voor de Dieren spreekt wel over drinkwatertekorten en energietekorten, maar in het ontwerp-verkiezingsprogramma niet over personeelstekorten. En bij ‘krapte’ gaat het alleen over krappe kooien en krappe beurzen. De arbeidsmarkt is dus wel 2 keer genoemd, maar dan wel weer in dezelfde paragraaf, waar de partij voorstelt dat ‘werkzoekenden makkelijker vrijwilligerswerk en stages kunnen doen, ook als dat werk niet direct op terugkeer naar de arbeidsmarkt is gericht. Deze activiteiten tellen voortaan mee als zinvolle voorbereiding op terugkeer naar de arbeidsmarkt.’
Volt
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 2 (+6 keer: ‘arbeidstekort’)
- Aantal keer ‘krapte’: 0
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 13
Van alle hier genoemde partijen heeft Volt waarschijnlijk de meest uitgewerkte visie op de arbeidsmarkt. Ze besteden er in elk geval (relatief) het meeste aandacht aan, met zelfs een heel eigen hoofdstuk gewijd aan het onderwerp. Zo pleit de partij voor ‘een grootschalige, landelijke wervingscampagne om meer personeel aan te trekken voor sectoren met grote tekorten, zoals techniek en ICT.’ Ook wil Volt een ‘structurele investering in de onderwijsregio’s om zo het onderwijs beschikbaar te houden en het lerarentekort terug te dringen.’
Volgens Volt zijn ‘de grote arbeidstekorten in cruciale maatschappelijke sectoren de achilleshiel van ons land en ons continent.’
Volt stelt dat ‘de grote arbeidstekorten in cruciale maatschappelijke sectoren de achilleshiel vormen van ons land en ons continent.’ De partij wil dit aanpakken door in te zetten op ‘het benutten van de kansen die digitale en technologische ontwikkelingen bieden. De overheid pakt daarnaast een meer sturende rol in het onderwijs, onder andere door meer mensen op te leiden voor cruciale sectoren.’ Ook pleit Volt onder andere voor ‘meer wederzijdse erkenning van diploma’s en kwalificaties’ over de grenzen heen en meer ‘actieve werkbegeleiding naar kansrijke beroepen.’
JA21
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 3
- Aantal keer ‘krapte’: 1
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 14
De partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga erkent in haar eigen programma dat ‘de arbeidsmarkt als gevolg van de vergrijzing structureel krap’ zal zijn en – opvallend – dat juist de energietransitie en verduurzaming (waar de partij verder zo tegen is) andere vaardigheden en kennis vereisen van werkenden. Daarom wil de partij inzetten op ‘bij- en herscholing’, en vooral het mbo ‘beter positioneren’. JA21 pleit hierbij onder meer voor ‘een effectiever instrument dat moet leiden tot een betere matching tussen mbo-opleidingen en onze arbeidsmarkt.’
JA21 pleit voor ‘een effectiever instrument dat moet leiden tot een betere matching tussen mbo-opleidingen en onze arbeidsmarkt.’
Verder besteedt de partij veel aandacht aan uitkeringsgerechtigden als oplossing voor de krapte. ‘Het sociale vangnet gaat niet alleen gepaard met rechten, maar ook plichten. Iets doen voor het geld. Wat is de sociale gedachte achter een enkeltje bijstand? JA21 wil perspectief bieden op de arbeidsmarkt, te beginnen bij het begin: straten schoonhouden, eenvoudig groenonderhoud, werk in de keuken of schoonmaak.’
CDA
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 2
- Aantal keer ‘krapte’: 2
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 10
In de ‘hoopvolle’ agenda van het CDA valt te lezen dat het tekort aan personeel en de duur van de krapte op de arbeidsmarkt ‘uniek voor Nederland’ is. Volgens de partij is ‘de groei van de werkgelegenheid voor een groot deel te vinden in flexwerk, met niet zelden te weinig opleidingsmogelijkheden. Dit is een van de oorzaken dat er nog een relatief groot aantal mensen is dat van een laag tot zeer laag inkomen moet zien rond te komen.’
Het CDA wil het makkelijker maken voor zorginstellingen om onderling personeel uit te wisselen.
Een opvallende oplossing voor het personeelstekort in de zorg: het (financieel) makkelijker maken voor instellingen om onderling personeel uit wisselen. Het CDA wil die uitwisseling niet alleen ‘btw-vrij maken’, maar ook ‘meer ruimte bieden voor regionale samenwerking zonder dat mededingingsregels dit belemmeren.’ Ook valt het voorstel voor ‘basisbanen’ op: ‘gewone banen bij gewone werkgevers met loonkostensubsidie op maat. Basisbanen bieden een start op de arbeidsmarkt,
maar kunnen ook helpen als tussenstation bij een carrièreswitch.’
SP
- Aantal keer ‘personeelstekort’: 0
- Aantal keer ‘krapte’: 0
- Aantal keer ‘arbeidsmarkt’: 3
In het concept-verkiezingsprogramma van de SP is betrekkelijk weinig terug te vinden over de huidige situatie op de arbeidsmarkt. Het woord duikt zelfs maar in 2 passages op, allereerst in het stuk waarin de SP stelt het mbo ‘alle ruimte te geven voor goede beroepsopleidingen, die ook aansluiten op de arbeidsmarkt. De jongeren die geen startkwalificatie kunnen halen krijgen een arbeidsmarktkwalificatie, die duidelijk maakt wat hun vaardigheden zijn. We maken het aantrekkelijk om een leven lang bijscholingen te volgen, bij voorkeur aan een mbo, hogeschool of universiteit.’
De SP wil jongeren zonder startkwalificatie een “arbeidsmarktkwalificatie” geven, die hun vaardigheden duidelijk maakt.
Daarnaast wil de SP onder andere de arbeidsinspectie ‘meer mogelijkheden en middelen geven om discriminatie op de arbeidsmarkt aan te pakken. We benoemen en veroordelen bedrijven die discrimineren. Zij verliezen subsidies en komen niet meer in aanmerking voor overheidsopdrachten. We accepteren ook niet dat vrouwen hetzelfde werk doen en daarvoor minder betaald krijgen dan mannen.’ Vintage SP dus. Maar tegelijk passages die ook in elk vorig programma hadden kunnen staan, en in die zin dus niet meteen overkomen als een antwoord op de schaarste van morgen.
Overigen
D66 presenteert zijn concept-verkiezingsprogramma pas op 22 september, de ChristenUnie op 15 september. De PVV heeft ook nog geen verkiezingsprogramma bekend gemaakt, de overige partijen zijn vanwege het overzicht buiten beschouwing gelaten.
Lees ook
- Verkiezingen voor recruiters, deel 2: wat vindt ‘links’ dat er moet gebeuren?
- Verkiezingen voor recruiters, deel 1: wat vindt ‘rechts’ dat er moet gebeuren?
Credit beeld boven: Sebastiaan ter Burg