Een dobbelsteen als selectiemechanisme? Velen zullen ervan gruwen, maar de Zwitserse hoogleraar Katja Rost ziet er zeker de meerwaarde van in. Zelfs voor de benoeming van de hoogste functies in een organisatie. ‘Waar wij voor pleiten is zogeheten focal random selection. Je stelt daarvoor wel eerst een shortlist samen van zes ongeveer gelijk gekwalificeerde kandidaten. Maar daarna laat je het lot beslissen.’
‘Als iemand weet dat geluk in het spel is, is hij of zij minder geneigd zijn of haar macht te misbruiken.’
Dat heeft een aantal voordelen, zegt ze. ‘In de eerste plaats: als iemand weet dat geluk in het spel is, zal hij of zij meer loyaal naar de organisatie zijn, en minder geneigd zijn om zijn of haar macht te misbruiken. Daarnaast is het beter voor de diversiteit, en krijgen kwalitatief sterke kandidaten uit minderheidsgroepen zo eerder een realistische kans om te komen bovendrijven.’
? Random selection for top positions is not a crazy idea, says @katja_rost from @UZH_ch pic.twitter.com/H861briYok
— DW Business (@dw_business) March 9, 2021
‘Veel is geluk’
In de huidige selectieprocedures houden we onszelf vaak voor dat we ‘de beste kandidaat’ kiezen. Maar volgens Rost speelt geluk nu al vaak een grote rol. ‘Gekozen worden voor een toppositie heeft niet zoveel met kwaliteit of met prestaties te maken’, zegt ze. Eerder met: geld, de goede afkomst en het goede sociale netwerk hebben, en (daardoor) naar de goede universiteiten gaan. Oftewel: met de goede ‘habitus‘.
‘Gekozen worden voor een toppositie heeft niet zoveel met kwaliteit of met prestaties te maken.’
En daarnaast speelt ook egocentrisme een (kwalijke) rol, zegt ze. ‘Je moet egocentrisch zijn om jezelf goed te kunnen verkopen in sollicitatiegesprekken. Maar als je vervolgens gekozen wordt, maakt dat je alleen maar egocentrischer. Je begint écht te geloven dat jij de allerbeste bent. Puur door die zelfoverschatting ontstaat de kans op machtsmisbruik.’
Interessante invalshoeken
En een simpele dobbelsteen kan dat dus al voorkomen, denkt ze. Het is een van de vele interessante invalshoeken in haar onderzoeksterrein aan de universiteit van Zürich. Zo deed ze recent, samen met Christian Schön, ook onderzoek naar wat wél werkt om diversiteit te bevorderen (spoiler alert: diversiteitstrainingen zijn het níet, meer familievriendelijke regelingen wél).
Ook deed ze experimenteel onderzoek naar ‘focal random selectie‘ in allerlei competities, en vond daar de voordelen ervan. De kwaliteit van de deelnemers daalde daarbij overall niet, terwijl vrouwen hierdoor wel meer kans maakten. Door de premisse van de random selectie besloten namelijk ruim drie keer zoveel vrouwen zich in te schrijven, terwijl het gedrag van mannen nauwelijks veranderde.
Al bij de Oude Grieken
‘Focal random selection‘, oftewel: selectie door de dobbelsteen, heeft een lange, maar vrij onbekende geschiedenis, aldus Rost. ‘Het kwam al voor bij de Oude Grieken, en in de Gouden Eeuw van Venetië en Florence. De voornaamste reden waarom mensen toen het lot lieten beslissen was om corruptie en conflicten tussen invloedrijke families te voorkomen. Tegenwoordig wordt de methode ook wel gebruikt om bijvoorbeeld beurzen te verdelen, papers te selecteren, of soms in politieke besluitvorming.’
‘Dit is een kans om waardevol menselijk talent niet verloren te laten gaan.’
Maar in het huidige recruitment speelt de dobbelsteen zelden een rol, zegt ze. En dat terwijl het toch een mooie manier kan zijn om mensen te laten meedoen die zich anders kunnen laten afschrikken door het competitie-element. En dat geldt vooral voor vrouwen, maar ook voor mensen uit andere minderheidsgroepen die denken toch geen kans te maken in een ‘normale’ procedure. ‘Dit is dus een grote kans om waardevol menselijk talent niet verloren te laten gaan.’
Grotere risicoaversie
Vrouwen hebben – gemiddeld genomen – een grotere risicoaversie dan mannen, stelt Rost. Bovendien onderschatten ze eerder hun eigen vaardigheden, en haken ze eerder af na negatieve feedback. Door al deze factoren zullen ze eerder meedoen als geluk een (kleine) rol speelt dan als het puur gaat om competitie, stelt Rost. En dat heeft volgens haar dus niets met daadwerkelijke competenties te maken, maar dus juist met hóe we selecteren.
Selectie door de dobbelsteen kan mannen beschermen voor gezichtsverlies.
Dat heeft overigens ook voor de mannen voordelen, zegt ze. Selectie door de dobbelsteen beschermt mannen namelijk voor gezichtsverlies als vrouwen uiteindelijk de baan krijgen. ‘Samenvattend: focal random selection kan je kandidatenpool voor topposities substantieel vergroten, doordat veel meer mensen willen meedoen die voorheen hiervoor ontmoedigd waren. Deze methode past beter bij de voorkeuren van vrouwen.’
Zes kanten
De methode van de dobbelsteen legt natuurlijk wel meer nadruk op de preselectie, zegt Rost. ‘Hoe beter de preselectie, hoe kleiner het verschil tussen de finale kandidaten.’ Al kun je ook nog altijd variëren met de lengte van de shortlist die je gebruikt. Een dobbelsteen heeft zes kanten, maar je kunt natuurlijk ook werken met langere of juist kortere lijsten. ‘Het mag op het eerste gezicht misschien gek lijken de hoogste baas per lot aan te wijzen’, schrijven de onderzoekers. ‘Maar in onze experimenten blijken er gegronde redenen voor te vinden.’
‘Het toeval vaker laten beslissen kan volledig rationeel zijn.’
‘Het toeval vaker laten beslissen kan volledig rationeel zijn’, concludeert Rost. Het kan volgens haar een eind maken aan de ‘lekkende pijplijn’ van talent op weg naar de top, en een alternatief zijn voor de omstreden diversiteitsquota. Ook in de politiek kan het een rol spelen, zoals in Duitsland al gebeurt met de Burgerraad, een door het lot aangewezen groep van 160 personen, die het parlement van advies voorziet. Ook in Zwitserland en Ierland zijn soortgelijke initiatieven gestart. ‘Toeval is vaak dus volkomen rationeel, terwijl – zoals ook Daniel Kahneman al aantoonde – veel zogenaamd rationele processen juist talrijke irrationaliteiten kennen.’