Het heeft natuurlijk iets tegenstrijdigs. Enerzijds hebben we steeds meer apps en tools tot onze beschikking om ons in ons werk te ondersteunen, zeggen we dat alles tegenwoordig veel sneller gaat, vergaderen we tegenwoordig steevast online, en krijgen we bijna elke week wel nieuwe automatisering om onze oren. Maar anderzijds blijkt dat dus nauwelijks te leiden tot een hogere productiviteit.
In de drie jaren voor 2021 werden we zelfs steeds iets mínder productief.
Sterker nog, de groei van de arbeidsproductiviteit ligt eigenlijk al jaren extreem laag. Waar in de jaren 70 de groei nog gemiddeld op zo’n 4% lag, is dat daarna in een vrij rechte lijn omlaag gegaan, en is het gemiddelde groeicijfer het afgelopen decennium gekrompen tot een schamele 0,3%, liet bijvoorbeeld Mathijs Bouman al eerder zien. En nu mag volgens het CBS 2021 een voorzichtige schwung omhoog hebben laten zien, dat laat onverlet dat de drie jaren ervoor de groei zelfs negatief (!) was, en we in die jaren per gewerkt uur steeds gemiddeld mínder productief werden. Ondanks dus alle investeringen in automatisering en robotisering.
Domme groei
Vervelend, want was de productiviteit wél omhoog gegaan, dan hadden we nu waarschijnlijk minder mensen aan het werk gehad dan het huidige recordaantal van 11,4 miljoen, maar ook een stuk minder last van structurele krapte. Dan hadden organisaties per medewerker een hogere omzet kunnen boeken, in plaats van steeds maar weer hun recruiters moeten inzetten om nieuwe mensen te vinden om evenveel werk gedaan te krijgen. ‘Domme groei’, zoals Bouman het al noemde.
Meestal worden 4 oorzaken en oplossingen hiervoor benoemd.
Over de oorzaken van die haperende productiviteit is al veel geschreven, net als over de mogelijke oplossingen. Daarbij worden meestal vier richtingen genoemd: meer en beter onderwijs, zowel voor als tijdens de carrière, net als meer diepte-investeringen in technologie, meer uitgaven aan R&D en betere matches op de arbeidsmarkt. Maar als beter onderwijs de oplossing zou zijn, hoe kan het dan dat er steeds meer hoogopgeleiden zijn, maar toch de productiviteit maar niet stijgt?
Bestelzuilen en bezorgdrones
Innovatie en investeringen in technologie gebeuren natuurlijk wel. In de horeca wordt bijvoorbeeld volop geëxperimenteerd met bezorgrobots en geautomatiseerde bestelprocessen, al dan niet via QR-codes. En in de retail zijn winkeliers aan de slag met zelfscankassa’s, bezorgdrones, bestelzuilen, en robots die klanten in de winkel verwelkomen en wegwijs maken. Maar tot vervangen van menselijke functies leiden ook dat soort investeringen nog niet veel, noch tot een écht structureel hogere productiviteit.
‘Met het oog op morgen moeten we het juist hebben van uitgaven aan R&D.’
De derde mogelijke oplossing dan, meer uitgeven aan R&D? Dat kan inderdaad wel eens een belangrijke factor zijn, zei bijvoorbeeld econoom Edin Mujagic recent nog op BNR. ‘Als streefpercentage is ooit afgesproken dat 3% van het bbp geïnvesteerd moet worden in onderzoek en ontwikkeling, en doorgaans blijven heel veel landen – waaronder Nederland – daarin achter. En dat is ongewenst, zeker met het oog op morgen, als we het juist daarvan moeten hebben.’
Maar ook: beter matchen
Over dan naar de vierde mogelijke oplossing: what about betere matches op de arbeidsmarkt? Het is natuurlijk dáár dat het recruitmentvak ook het meeste invloed heeft. Als we met z’n allen erin zouden slagen mensen beter op hun plek te zetten, zouden ze meer tot hun recht komen, en productiever kunnen worden, zo is de gedachte. We zouden mensen meer kunnen laten groeien, en daarmee ook hun output per uur. Geen quiet quitting meer, maar juist slimmer werken, in productieve sectoren. Sociale innovatie, zoals hoogleraar Henk Volberda dat ooit muntte.
Het is natuurlijk hier dat recruiters het meeste invloed hebben.
Brits onderzoek liet vorig jaar al zien dat betere matches de economie en de productiviteit zouden kunnen boosten. Maar helaas helpt de structuur van de huidige arbeidsmarkt ons niet echt bij deze strategie, schreef econoom Alfred Kleinknecht onder meer in ESB, het Cambridge Journal of Economics en op economensite Me Judice. Arbeid is in Nederland namelijk nog steeds relatief goedkoop, zegt hij, als gevolg van langdurige loonmatiging en de opmars van flexbanen.
Enorme flexibele schil
De enorme flexibele schil in Nederland zorgt er inderdaad niet bepaald voor dat de productiviteit wordt aangejaagd, tekende ook het CBS al op. Van houthandel tot de IT, en van de voedingsindustrie tot de waterbedrijven: meer zelfstandigen betekent volgens de rekenmeesters steeds een lagere groei in productiviteit. Zelfstandigen blijken over het algemeen namelijk minder bereid te investeren in scholing, training, of in (betere) machines, en lopen bovendien schaalvoordelen mis.
‘Deze tijd helpt om lekker op te ruimen aan de onderkant.’
Gelukkig helpt de krappe arbeidsmarkt nu een paar van die problemen aan te pakken, aldus Kleinknecht. ‘Laat ons de krappe arbeidsmarkt koesteren’, zegt hij zelfs. Dat de horeca of Schiphol nauwelijks aan mensen kunnen komen? Helemaal niet erg. Met het oog op de vergrijzing moeten we het toch niet van dat soort sectoren hebben, denkt hij. ‘Zo corrigeert de krappe arbeidsmarkt automatisch een onvoordelige sectorstructuur.’ De krapte helpt ons ‘lekker op te ruimen aan de onderkant’, in Kleinknechts woorden. ‘Daar houden we op den duur een meer veerkrachtige economie aan over.’
Vinger op de zere plek
Een vinger op de zere plek, schreef Peter de Waard al in de Volkskrant. De afgelopen jaren mogen we met een steeds minder rigide arbeidsmarkt veel mensen aan (vooral laagbetaald) werk geholpen, het heeft ook de productiviteitsgroei ondermijnd. Daardoor groeit de koek die we jaarlijks extra kunnen verdelen intussen nauwelijks meer. ‘Het ouderwetse model met een starre arbeidsmarkt, meer regels en minder marktwerking is beter voor de innovatie’, aldus De Waard. ‘Tijd om daar serieus over na te denken.’
‘Het model met een starre arbeidsmarkt is beter voor innovatie.’
En ook: tijd om als recruiters nóg beter in te zetten op passende, langdurige verbintenissen met onze kandidaten. Want dat is toch een factor die in alle analyses tot nu toe een beetje onderbelicht blijft. De mismatch tussen vraag en aanbod wordt vaak wel genoemd als oorzaak van achterblijvende productiviteit, maar hij krijgt als oplossingsrichting een stuk minder aandacht. Terwijl juist hier de echte specialisten zich kunnen onderscheiden, en zo hun organisaties echt vooruit kunnen helpen. Niet door ‘even snel’ vacatures te vullen, maar door een visie te ontwikkelen die op langere termijn de productiviteit als geheel aanjaagt. Wie durft die handschoen op te pakken?
Meer trends?
Wordt de situatie volgend jaar nóg krapper? Of gaan we een kentering zien? En welke kant gaat het dan op? Op 30 november vindt het Seminar arbeidsmarkttrends 2023 – 2027 plaats, al meer dan 10 jaar hét arbeidsmarktevent van het jaar, waarin de beste sprekers en specialisten een update en een doorkijkje geven naar de arbeidsmarkt van de komende jaren. Mathijs Bouman zal hier de openingskeynote geven. Dus: schrijf je snel in!
