Paniek in assessmentland: veel psychologische test zouden wel eens illegaal kunnen zijn. Maar er zijn er ook die de ophef relativeren. ‘Als je geen assessment wil doen, zoek je toch een werkgever die niet zo’n test doet?’

Een groot deel van de assessments die worden afgenomen zijn mogelijk illegaal. Dat concluderen diverse experts na een onderzoek door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). ‘De hele sector heeft een probleem’, constateert bijvoorbeeld Martin Hemmer, advocaat bij AKD in Rotterdam in het AD (via Blendle, €).

‘De hele sector heeft een probleem’

Privacy niet goed geborgd

Het AP-onderzoek kwam tot stand na een vraag van BrainCompass, een Rotterdams assessmentbureau dat onder meer op basis van dna persoonlijkheidstests uitvoert, en zelf proactief de toezichthouder vroeg om naar zijn privacywaarborgen te kijken. Die test valt dus niet positief uit voor het bureau, concludeert de Autoriteit, die ook aankondigt van plan te zijn ‘tot handhaving over te gaan als de overtredingen voortduren’.

Geen vrije toestemming

De kern van het probleem, aldus de AP, is dat de manier waarop BrainCompass toestemming vraagt aan deelnemers voor de verwerking van hun gegevens niet voldoet. ‘In een arbeidsrelatie, waarin de werknemer (financieel) afhankelijk is van de werkgever, is over het algemeen geen sprake van ‘vrije’ toestemming’, stelt de AP.

Probleem bestaat al sinds 2015

Het probleem bestaat sinds 2015, zegt advocaat Hemmer in het AD: ‘Toen hebben Europese privacyautoriteiten besloten dat gegevens zoals iemands intelligentie of empathisch vermogen tot de gezondheidsgegevens horen. En dat zijn bijzondere persoonsgegevens die je niet mag verwerken of delen zonder uitdrukkelijke toestemming van degene bij wie je het assessment afneemt. De regels zijn toen verscherpt door de opkomst van allerlei gezondheidsapps, die gezondheidsinformatie gingen vragen.’

‘In 2015 is het probleem ontstaan. Toen is besloten dat intelligentie ook tot de gezondheidsgegevens behoort’

Met angst en beven

Hoewel de Autoriteit nadrukkelijk stelt dat het onderzoek met name betrekking heeft op BrainCompass, en niet zonder meer vertaald kan worden naar andere assessmentbureaus, kijken die andere bureaus er wel met angst en beven naar. Terecht, denkt BrainCompass-oprichter Loek Worm: ‘Deze AP-lezing van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) gaat dezelfde gevolgen hebben voor heel veel andere assessment-partijen in Europa.’

Blij met ongunstig oordeel

Worm zegt dan ook wél tevreden te zijn met het voor hem vooralsnog ongunstige oordeel van de AP. ‘Wij zijn blij om aan de vooravond van deze ontwikkeling te hebben gestaan. Zo hebben wij als eerste en enige het afnametraject nu al door de AP kunnen laten toetsen, en kunnen we waar noodzakelijk verbeteringen doorvoeren.’

BrainCompass: ‘Wij zijn blij om aan de vooravond van deze ontwikkeling te hebben gestaan’

Soep niet zo heet gegeten?

Ook zijn er experts die denken dat de soep misschien wel eens niet zo heet gegeten wordt als hij wordt opgediend. Zoals Wim Bloemers, auteur van De Nieuwe Assessmentgids en adviseur op assessmentgebied. ‘In sollicitatieprocedures zijn er gewoon legitieme overwegingen voor een werkgever om relevante informatie te verzamelen over kandidaten. Dat je daar dan een psycholoog of een ander bureau voor inschakelt, vind ik niet meer dan logisch. En als het dan onder auspiciën van het NIP gebeurt, dus met methodologisch goede instrumenten en volgens de beroepscode, heeft iedereen er baat bij. Dus ook de kandidaat.’

Positie kandidaat behoorlijk geborgd

De positie van de kandidaat is tegenwoordig behoorlijk geborgd in normen en richtlijnen, zegt hij, zeker als het assessment wordt afgenomen door zo’n zogeheten NIP-psycholoog. Maar dat ‘vrijwillige’, waarop de AP doelt in zijn onderzoek, dat zal niet zomaar veranderen, denkt Bloemers. En dat kan volgens hem ook helemaal niet. ‘Een werkgever wil weten of iemand in staat is de functie goed uit te oefenen. Zo gek vind ik dat niet. Als je de weg op wilt, moet je ook een rijexamen doen. En als je iemand leuk vindt, ga je ook niet meteen trouwen, maar eerst uit eten. Net als in een functioneel rollenspel in een assessment.’

‘Een werkgever wil weten of iemand in staat is de functie uit te oefenen. Zo gek vind ik dat niet’

Waarom zou je het niet doen?

En dat het in een psychologisch assessment gaat om ‘gezondheidsgegevens’, zoals de AP het uitlegt, waarvoor een bijzondere behandeling nodig is? Bloemers zegt er weinig mee te hebben. ‘Wat is gezondheid precies? Daar kun je een leuke boom over opzetten, denk ik. Sterker nog: ik vind het vrij narcistisch om als kandidaat te zeggen: ‘Ik doe geen assessment. Neem me maar zoals ik ben, ik ben toch de beste’. Dan denk ik als werkgever: bewijs dat dan maar. En hoe bewijs je dat? Juist, met een assessment. Wat je dan het liefst zelf aanvraagt en betaalt. Als je zo’n assessment dan goed uitvoert, en de procedure goed geborgd is, zie ik er in principe weinig bezwaren in. Ik zou zelfs zeggen: waarom zou je het dan níet willen doen? Je kunt er alleen maar van leren.’

En anders word je maar zzp’er…

Voor mensen die ergens in dienst zijn, kan hij zich nog voorstellen dat een assessment als ‘niet vrijwillig’ wordt ervaren. Maar voor sollicitanten? ‘Die hebben een keuze of ze wel of niet voor een assessmentprocedure willen kiezen, lijkt mij. Dat is dus wat anders. Als je er problemen mee hebt dat een potentiële werkgever een assessment wil doen, dan moet je maar een werkgever zoeken die géén assessment doet. En anders moet je maar zzp’er worden.’

De speekselmaffia

Van dna-testen in sollicitaties, zoals BrainCompass doet, moet Bloemers overigens helemaal niets hebben. Hij heeft het zelfs over: de ‘speekselmaffia’. ‘Volgens mij is wat zij doen wetenschappelijk niet voldoende onderbouwd. Daarmee is hun werkwijze dus in zekere zin illegaal en misleidend. Het zijn gewoon commerciële jongens die snel geld willen verdienen aan onzekerheid van mensen.’

Lees ook:

• Het AVG/GDPR-woordenboek: 10 termen die je nu echt moet kennen
• Martijn Faber: ‘De AVG begint al voordat je ook maar één kandidaat in je systeem hebt’

Of kom naar het AVG/GDPR-seminar

Meer weten over welke gegevens je als recruiter nog wel mag gebruiken in een sollicitatieprocedure? Op 12 december organiseert Werf& in Utrecht een speciaal seminar voor recruiters, over alle ins en outs van de nieuwe privacyregels.

Zeker weten dat je goed bent voorbereid? Schrijf je dan nu in!