Het is de zwakke plek van de net aangetreden regering, zo wordt alom gezegd. Wel veel plannen en ambities, maar veel te weinig mensen om ze tot uitvoering te brengen. En dan hebben we ook nog te maken met de omikron-variant van het coronavirus, die overal het ziekteverzuim flink doet oplopen. Het zijn vooral de essentiële beroepen waar de personeelstekorten het komende jaar al echt pijn gaan doen. En dus zullen we er allemaal last van krijgen. Maar waar is de verwachte pijn het grootst? En wat gebeurt er om het op te lossen?
#1. Bij de politie
Als het momenteel ergens alle hens aan dek is, dan is het wel bij de politie. De landelijke politie komt dit jaar bijna 1.400 mensen tekort en gaat daarmee een moeilijk jaar tegemoet, meldde NOS recent. Op een totaal van ruim 47.000 banen is het tekort 3%, maar in de grote steden is dat minstens 5%. De onderbezetting is extra problematisch omdat de politie al heel veel op het bordje heeft en door de coronaprotesten veel capaciteit kwijt is aan ordehandhaving. Het gaat vooral om de zogeheten operationele sterkte, de mensen die het eigenlijke politiewerk uitvoeren.
Oplossing: maximaal opleiden en vrijwilligers
Behalve met een grootschalige wervingscampagne bestrijdt de politie de tekorten zoveel mogelijk door maximaal nieuwe agenten op te leiden. Er zijn steeds zo’n 4.500 aspiranten in opleiding. Als de operationele sterkte in 2025 weer op orde is, zou dat aantal naar zo’n 4.000 moeten dalen. De politie is daarnaast gelukkig nog wel altijd een populaire werkgever, meldt een woordvoerder. ‘Veel mensen willen werken bij de politie en nieuwe collega’s vinden is ondanks een krappe arbeidsmarkt nog geen probleem. Maar een strenge selectie en een intensieve, meerjarige politieopleiding vragen nu eenmaal tijd.’
‘Vrijwilligers zijn heel welkome versterking, ze zorgen voor andere inzichten.’
Veel politiedistricten zetten tegenwoordig ook vrijwilligers in. ‘Voorheen ging het vooral om de traditionele politietaken, bijvoorbeeld bij evenementen’, vertelt Manon van Rosmalen van de politie Oost-Brabant. ‘Maar tegenwoordig hebben we ook vrijwilligers bij de afdeling zeden en we maken gebruik van cyberspecialisten. Bij mensenhandel hebben we iemand die zelf ook slachtoffer is geweest. Het is heel welkome versterking, vrijwilligers zorgen voor andere inzichten en vakkennis.’
#2. In de kinderopvang
Nog zo’n cruciale sector waar het nu al echt lastig is, en waar het dit jaar alleen maar krapper belooft te worden, is de kinderopvang. Door hoogoplopende personeelstekorten zijn kinderopvangorganisaties nu al steeds vaker genoodzaakt om overeenkomsten met ouders eenzijdig te stoppen, meldde RTL Nieuws recent. ‘Dit willen we echt niet’, stelt Emmeline Bijlsma, directeur van de brancheorganisatie BK. ‘We doen er alles aan om dat te voorkomen. Maar er is een enorm personeelstekort, vooral in de Randstad.’ Maar ook in Groningen gingen recent groepen dicht, vanwege gebrek aan personeel.
Het is volgens Bijlsma een structureel probleem dat uiteindelijk in het hele land te zien zal zijn. Ook de Belangenorganisatie van ouders in de kinderopvang (BOinK) noemt het ‘een serieus probleem’, aldus voorzitter Gjalt Jellesma. ‘Als we niet uitkijken, hebben we straks op grote schaal mensen die niet kunnen werken simpelweg omdat er geen opvang is voor de kinderen.’ En dan heeft de nieuwe regering ook nog de ambitie om kinderopvang kosteloos te maken. Wat de vraag nog eens verder zal vergroten.
Oplossing: leerlingen voor de groep
‘Het kabinet moet kijken naar outside-the-box-oplossingen’, zegt Jellesma. ‘Zo denk ik aan het meer belonen van medewerkers die meer dan 28 uur werken, want veel medewerkers in deze branche werken parttime. Wat we in elk geval nooit willen, is dat wordt ingeleverd op kwaliteit. Daar hebben we de laatste jaren zo veel in geïnvesteerd.’ Eind 2021 werd al duidelijk dat er vaker medewerkers in opleiding ingezet mogen worden om het personeelstekort op te vangen. Vanaf 1 januari mag maximaal de helft van het aantal medewerkers voor een groep in opleiding zijn. Dat was eerst maximaal een derde. De maatregel geldt een half jaar.
#3. In de zorg
Of het nu gaat om de thuiszorg, de huisartsen, of de ziekenhuizen: eigenlijk zijn in de hele zorg momenteel de problemen groot – en groter dan voorheen. In het Amsterdam UMC was begin dit jaar bij 1 op de 4 geteste zorgmedewerkers de uitslag positief. Een week eerder was dit nog 1 op de 20. En uit een peiling van de Landelijke Huisartsen Vereniging bleek eind vorig jaar dat 72% van de huisartsenpraktijken te maken heeft met personeelsuitval door ziekte of quarantaine. In een enkel geval leidt dit ertoe dat kleinere huisartsenpraktijken een of twee dagen de deuren moeten sluiten, laat een woordvoerder weten.
Oplossing: migratie en meer uren
Noodoplossingen zijn nauwelijks voorhanden, zegt een woordvoerder van V&VN, de beroepsvereniging van verzorgenden en verpleegkundigen. ‘In de wijkverpleging is het inmiddels schering en inslag dat medewerkers extra uren en diensten werken, bovenop hun normale rooster. Daar zit een groot gevaar in. Als veel mensen uitvallen door ziekte en quarantaine, vergroot je de kans dat anderen overwerkt raken.’
Voor de langere termijn wordt de blik gewend naar immigratie. Vooral uit Indonesië en andere delen van Zuid-Azië, meldt bijvoorbeeld EenVandaag. Zo is in Flevoland een groep verpleegkundigen uit Indonesië aan het werk in de thuiszorg en in het verpleeghuis. En ook hoofd p&o Ben Polak van ziekenhuis Zuyderland zegt hier personeel uit de Azië naar Nederland te willen halen. ‘Wen er maar aan’, zegt hij. ‘Wees blij dat we iemand uit het buitenland aan het zorgbed kunnen hebben staan, in plaats van dat er niemand staat.’
#4. Bij KLM
Volgens de kabinetten-Rutte is er weinig zo essentieel als vliegen. Dus toen de kappers, musea, sportscholen, theaters, winkels, de hele santenkraam in Nederland dicht moest, vloog de KLM ‘gewoon’ door, ook al waren er een stuk minder reizigers beschikbaar, en was het risico op verspreiding van het virus in vliegtuigen niet onomstreden. Er was zelfs ingrijpen van de Tweede Kamer voor nodig om ervoor te zorgen dat de niet-essentiële winkels achter de douane ook dicht gingen, toen de rest van Nederland al lang in lockdown zat.
Dat bleef niet zonder gevolgen. In de VS, Duitsland, maar ook in Nederland was er op sommige momenten niet genoeg personeel, vanwege quarantaine of verzuim. En dus werden vluchten geschrapt, bij KLM soms meer dan 10 per dag, maar bij bijvoorbeeld Alaska Air ging het om maar liefst 10% van alle vluchten voor januari, en bij Lufthansa om maar liefst 33.000 vluchten. ‘Een hardnekkig en aanhoudend probleem’, noemde een KLM-woordvoerder het al in De Telegraaf. KLM kwam vorig jaar ook al in het nieuws door grote tekorten bij de bagageafhandeling, waardoor koffers in Amsterdam achterbleven.
Oplossing: vluchten schrappen
Andere oplossingen dan vluchten schrappen zijn er in de luchtvaart nauwelijks. De coronacrisis heeft er immers stevig ingehakt in de branche. Grootschalige werving is min of meer uitgesloten, vanwege de grote reorganisaties die achter de rug zijn. Van de 33.000 banen zijn er in totaal in de coronacrisis zo’n 6.000 verdwenen. KLM neemt sinds afgelopen zomer wel weer wat nieuw technisch en IT-personeel aan, meldde De Telegraaf. De malaise in de sector en de vaak halflege vliegtuigen heeft voor het personeelstekort overigens wel een voordeel, stelt de woordvoerder: ‘We kunnen passagiers nu vaak omboeken naar andere vluchten.’
#5. In het openbaar vervoer
Over naar een andere vorm van vervoer: per spoor, bus en tram. Ook hier zijn over vrijwel de hele linie de zorgen groot. Zo heeft het Haagse OV-bedrijf HTM per 9 januari alvast de dienstregeling aangepast, vanwege het hoge ziekteverzuim onder chauffeurs. ook bij het GVB is het ziekteverzuim vanwege coronabesmettingen erg hoog. Maar gelukkig heeft het verzuim nog niet geleid tot grote structurele uitval, zegt een woordvoerder. Dat komt mede doordat het GVB al sinds het begin van de coronacrisis met een aangepaste dienstregeling werkt.
Maar de Intercity Direct reed afgelopen weekend tussen Amsterdam en Rotterdam slechts 3 in plaats van 5 keer per uur. NS kampt door de coronacrisis met een hoog ziekteverzuim en is daarom genoodzaakt in de dienstregeling te schrappen. Eerder al besloot NS al enkele andere rustige treinen te schrappen. Daardoor rijden er minder treinen in de avonduren en tijdens de spits. Ook enkele treinen ‘s nachts vallen uit.
Oplossing: collegialiteit en kantoormensen
Voor ProRail wordt in elk geval hard gewerkt aan beterschap. Om de bezetting structureel weer op peil te krijgen is het bedrijf hard nieuwe treinverkeersleiders aan het werven. Het werving- en selectiebeleid is fors opgeschroefd. Sinds 2018 is aantal nieuw opgeleide verkeersleiders verdrievoudigd. In 2023 verwacht ProRail weer voldoende mensen te hebben. Andere OV-bedrijven zetten (voorlopig) in op ‘collegialiteit en flexibiliteit‘, en zetten ook geregeld kantoorpersoneel achter het stuur.
#6. In de schoonmaak
Een sector die misschien wat minder in het oog springt, maar die toch ook moeite heeft de roosters rond te krijgen, is de schoonmaak. Het speelde al voor corona, zo zei Piet Adema, voorzitter van brancheorganisatie Schoonmakend Nederland, vorig jaar tegen BNR. Maar covid maakte het nog eens erger, omdat daardoor ook nauwelijks meer arbeidsmigranten meer naar Nederland kwamen.
De branche kampt al langere tijd met lagere omzet, vanwege het massale thuiswerken en gebrek aan reizen en evenementen, aldus een ABN Amro-rapport van vorig jaar. Maar desondanks is het aantal vacatures in de branche verdrievoudigd. Maar liefst 62,5% van de schoonmaakbedrijven ervoer het tekort aan personeel eind 2021 als een probleem. Mark Keur, directeur van schoonmaakbedrijf Hago, zegt tegen BNR dat jongeren niet vaak meer voor het schoonmaakvak kiezen, en dat het prikken en testen voor covid veel potentieel personeel naar de GGD’s heeft getrokken.
Oplossing: nieuwe cao en hogere jeugdlonen
De krapte in de branche is ‘structureel’, stelt ook het ABN Amro-rapport. Maar de schoonmaakbranche kan wel pronken met een nieuwe cao, waarin niet alleen een behoorlijk hoger loon is afgesproken, met name voor jongeren, maar ook veel meer mogelijkheden tot om- en bijscholing. Bedoeling is de branche zo aantrekkelijker te maken voor doelgroepen die daar nu misschien niet zo snel aan denken. Ook de instroom van meer mensen met een afstand tot arbeidsmarkt of met een migratieachtergrond wordt hier vaak genoemd als mogelijke oplossing.
#7. De supermarkten
Nee, de supermarkten zijn zeker niet de enigen die hun pijlen richten op jongeren en studenten. Ook de maaltijdbezorgers, andere bezorgdiensten en andere retailers vissen in dezelfde vijver. En de GGD natuurlijk. Wie als jongere een bijbaantje zoekt, heeft de opties tegenwoordig dus voor het uitkiezen. Het aantal vacatures in de categorie vakkenvullers en kassahulpen is in een jaar tijd, in het gebied rondom en tussen de 4 grote steden in de Randstad, met liefst 70% toegenomen. Nu omikron erbij komt en het verzuim stijgt, wordt in België al gevreesd voor gesloten deuren.
Oplossing: aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden
Supermarkten en bezorgdiensten zetten volle bak in om jongeren te strikken. Zoals Albert Heijn, die jongeren korting op hun boodschappen, zelfs 10% korting op het sportschoolabonnement én meedelen in de winst in het vooruitzicht stelt. ‘Het lijkt mij vooral belangrijk dat werkgevers goed weten wie hun doelgroep is en dat ze hun arbeidsvoorwaardenpakket daarop aanpassen’, zegt ook Frank Verduijn, arbeidsmarktdeskundige bij UWV. ‘Dat begint met een mooi salaris, maar ook het bieden van voldoende uitdaging en afwisseling in werkzaamheden, inspraak in werktijden en een goede werksfeer tellen mee.’
#8. In de energietransitie
De ‘olifant in de kamer’, noemde econoom Wimar Bolhuis het al. De regering heeft volop plannen voor de energietransitie. Maar waar zijn de handjes om dit vorm te geven? Onderzoek wijst uit dat 23.000 technisch geschoolde arbeidskrachten nodig zijn om de doelstelling van 49% CO2-reductie te halen en zelfs 28.000 voor 55%.
Maar helaas gaan de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in Nederland juist de andere kant op. Het aantal mbo-studenten met een technische opleiding daalt naar verwachting met 24.000 en ook het aantal gediplomeerden met een hbo-opleiding in de techniek krimpt. Van de technische bedrijven verwacht 82% de komende 5 jaar met personeelstekorten te zitten, blijkt uit onderzoek van technisch opleider ROVC.
Oplossing: opleiden en migratie
Een grote uitdaging voor de nieuwe minister van Klimaat en Energie is om een gewild binnenlands opleidingsprogramma voor technisch vakpersoneel van de grond te krijgen, via het beroepsonderwijs of on the job training bij bedrijven, stelt Bolhuis. Een andere mogelijkheid is om goed gekwalificeerd personeel uit het buitenland aan te trekken. ‘Zeker is dat, nu de doelen duidelijk zijn en de financiële middelen beschikbaar gesteld, we hard aan de slag moeten met deze olifant in de kamer.’