Het artikel gaat hieronder verder.
Het zijn ongetwijfeld moeilijke tijden voor iedereen die nu bij gemeentes werkt. Aan de ene kant dreigen er heuse financiële ‘ravijnjaren’, terwijl er tegelijkertijd allerlei nieuwe taken op de gemeentes afkomen, en aan de andere kant is de werkdruk hoog, terwijl de ambtenarenpopulatie hard aan het vergrijzen is, en er wel jonge mensen binnenkomen, maar die tegelijk gemiddeld ook weer snel vertrekken. Kijkend naar de toekomst is er veel onzeker. Maar één ding lijkt al wel duidelijk: die krapte, daar zijn gemeentes voorlopig niet vanaf, zo blijkt uit een nieuw rapport van het A&O Fonds Gemeenten.
Op zich staat er misschien niet eens zoveel nieuws in dat rapport, dat samen met De Ruijter Strategie is geschreven. Maar het zijn vooral de langetermijncijfers die te denken geven. Zo blijkt in 2035 – dus over zo’n 10 jaar – 32% van het huidige personeelsbestand van de gemeenten al pensioengerechtigd te zijn. Terwijl momenteel al 23% van de uitstroom bij gemeentes mensen onder de 35 jaar betreft. En daarnaast ook nog eens 38% van de 55-plussers die er in dienst zijn aangeeft eigenlijk liever niet tot hun pensioen te willen blijven werken. ‘Het is 5 voor 12 dus’, aldus de onderzoekers: een leegloop dreigt.
Negatieve spiraal op de loer
Want eerlijk gezegd: de gemeentes kampen nu al met de krapte op de arbeidsmarkt. In het eerste kwartaal van 2024 plaatsten gemeenten meer vacatures dan ooit tevoren, een stijging van 10% ten opzichte van een jaar eerder. En dat geldt met name moeilijke vervulbare vacatures, in bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, of welzijn en jeugdzorg. Dat legt weer extra druk op de medewerkers die al wel binnen zijn, waardoor de kans op uitstroom toeneemt en – als soort catch22 – de aantrekkingskracht van gemeenten alleen maar verder afneemt. Waarmee een negatieve spiraal dus op de loer ligt. Hoe moet dat verder?
‘We gaan een periode van krapte tegemoet die we nog niet eerder hebben meegemaakt.’
Daar komt nog eens bij, zo stellen de onderzoekers, dat migratie geen makkelijke oplossing voor gemeenten lijkt. In verband met de taaleis zal het volgens hen hooguit indirect wat kunnen opleveren. Daarnaast ligt het ziekteverzuim bij gemeenten al hoog en lopen door de hoge werkdruk medewerkers risico op overbelasting. Tel daar de stagnerende en mogelijk zelfs krimpende beroepsbevolking bij op, en het is duidelijk: ‘We gaan een periode van arbeidskrapte tegemoet die we nog niet eerder hebben meegemaakt’, zegt dan ook een van de voor het rapport geïnterviewde experts.
Wake-up call
Een wake-up call dus, zo zou je het ‘spiegeldocument‘ kunnen samenvatten. Waarbij er natuurlijk ook heel wat onzekerheden zijn. Maar bijvoorbeeld opvalt dat het voorlopig niet echt aan het salaris ligt: in 2020 verdiende 90% van de gemeentemedewerkers op of boven modaal, en twee derde is daar bovendien (zeer) tevreden over. Maar goed, of dat genoeg is om ook in 2035 nog genoeg ambtenaren aan te kunnen trekken is natuurlijk de vraag. ‘Gemeenten kunnen slimmer sturen door nu te anticiperen op de toekomst. Met alle uitdagingen die we zien, is dat simpelweg een must’, concludeert Patricia Honcoop, programmamaker bij het A&O fonds.
‘Met alle uitdagingen die we zien, is anticiperen op de toekomst simpelweg een must.’
Waar die mogelijke oplossingen dan liggen? Daarover is het rapport helaas dan weer een stuk minder helder. Er worden een paar ideeën genoemd. Zoals: zorg dat verdeling van mensen over taken hoog op de agenda blijft staan. En innoveer, vooral organisatorisch. Daarnaast: kijk eens naar wat je buren doen, en probeer van hen te leren, en eventueel mee te liften. Je hoeft niet elke keer het wiel zelf opnieuw uit te vinden. Maar verder? Verder leest het rapport toch vooral als een oproep om het je niet te laten gebeuren, die enorme krapte die eraan komt, maar om er vandaag al over na te gaan denken en nu al actie te ondernemen. Want de krapte is nu al. En dan staan we pas aan het begin.
Meer weten?
Lees hier meer over het volledige rapport en het spiegeldocument.