‘Een groot en groeiend maatschappelijk probleem is de krapte op de arbeidsmarkt. Van techniek tot openbaar vervoer, van onderwijs tot zorg, van horeca tot tuinbouw – het nijpende tekort aan personeel is overal voelbaar.’ Zo zei koning Willem-Alexander het in de Troonrede dit jaar. En een probleem dat overal voelbaar is, dat valt natuurlijk ook in geld uit te drukken. Maar hoeveel geld precies? Dat is een andere vraag. Wat zijn de maatschappelijke kosten van de krapte? Hoeveel kost een openstaande vacature eigenlijk? Welke waarde hádden we kunnen toevoegen die nu niet wordt toegevoegd? En (hoe) weegt dat op tegen uitgespaarde loonkosten?
Zulke maatschappelijke kosten en baten zijn voor de arbeidsmarkt notoir lastig te berekenen. Maar dat wil niet zeggen dat er geen pogingen toe gedaan worden. De Rabobank deed het 2 jaar geleden bijvoorbeeld nog, met naar eigen zeggen: ‘enkele ruwe aannames en berekeningen’. Daarvoor keek de bank eerst naar hoe de Nederlandse economie zou functioneren zonder personeelstekorten. Daarvoor deden de bankiers de aanname dat alle openstaande vacatures zouden worden ingevuld door mensen die momenteel niet werken, en dat deze mensen net zo productief zijn als de mensen die nu al in een bepaalde branche actief zijn, en gemiddeld ook evenveel uren werken.
De Nederlandse economie zou zonder personeelstekorten naar schatting 5% groter zijn.
De Nederlandse economie zou in dat geval in het eerste kwartaal van 2022 zo’n 9 miljard euro groter zijn, dat is bijna 5%. Maar omdat de aannames hierboven niet heel realistisch zijn, corrigeren ze dat voor een soort natuurlijk langjarig ‘vacatureniveau’, dan bedraagt de gemiste toegevoegde waarde echter nog steeds meer dan 5 miljard euro. In één kwartaal. Dus nog altijd zo’n 20 miljard per jaar.
De verborgen kosten
Recenter deed ook adviesbureau Violet88 een duit in het zakje. Zij gaven geen uiteindelijk overzicht in miljarden, maar lieten wel de ‘verborgen kosten‘ van de krapte zien, waarbij zo’n 56% van de ondernemers aangeeft dat ze het moeilijk vinden mensen aan te trekken, en 54% te weinig personeel zegt te hebben om al het werk af te krijgen (waarbij onder meer het grote aantal deeltijders in Nederland een rol speelt). Dit tekort leidt tot directe en indirecte kosten, zoals hogere arbeidskosten en verlies van productiviteit. Ook de concurrentiepositie en de klanttevredenheid komen eronder te lijden.
Belangrijke oorzaak van het grote personeelstekort, aldus de consultants: we hebben gewoon te weinig mensen. ‘Binnen Europa hebben we het hoogst aantal werkenden tegenover niet-werkenden, en het aantal beschikbare vacatures blijft toch oplopen. Zo staan er momenteel 411.000 vacatures open om vervuld te worden. Vooral de techniek, ICT, onderwijs en zorg zijn hier grote aandeelhouders in.’
De krapte hangt ook direct samen met verloop. En juist dat is een kostbare zaak, laten ze zien. Een laagopgeleide werknemer kost gemiddeld al 20% van zijn jaarsalaris om te vervangen, terwijl een hoogopgeleide werknemer tot wel 213% kan kosten om te vervangen. Kijken we alleen maar naar de zorgsector, waar jaarlijks meer dan 15% van het personeel zijn positie verlaat, dan zou dat al een kostenpost opleveren voor de sector van ongeveer 12 miljard euro. ‘Dat is een schatting die we na grondig onderzoek hebben gemaakt’, aldus Rob Berbers, die het onderzoek namens Porres uitvoerde, eind vorig jaar tegenover EenVandaag.
Alleen al in de zorgsector, zorgt een verloop van 15% voor een kostenpost van 12 miljard euro per jaar.
Kijken we naar het aantal baanwisselingen in Nederland (zo’n 1,78 miljoen per jaar), dan snap je dat dit in totaal gaat om een veelvoud van dat bedrag. Gaan we uit van ‘slechts’ 10.000 euro voor 1 vervanging, dan zou het bijvoorbeeld al gaan om bijna 18 miljard euro. Per jaar. Wat overigens niet eens zoveel verschilt van die 20 miljard die de Rabobank berekende. En dat is dan dus nog conservatief bekeken, want vervanging van personeel omvat natuurlijk niet alleen de kosten van werving en training, maar ook de verloren productiviteit tijdens de overgangsperiode en de gemiste opbrengsten door onderbezetting (en soms gedwongen sluiting).
Nog meer lastige kosten
Nog meer kosten die direct met de krapte samenhangen: werkdruk en frustratie – en dus ook verzuim. Werknemers ervaren verhoogde werkdruk en stress door de noodzaak extra taken op zich te nemen om de gaten op te vullen. Dit kan leiden tot burn-outs en een verdere toename van het personeelsverloop. In de zorgsector zijn bijvoorbeeld verpleegkundigen vaak overbelast door de continue druk om voldoende zorg te bieden met onvoldoende personeel. Van hen geeft 85% aan elke dag een tekort aan collega’s te ervaren op de werkvloer. Dit heeft niet alleen invloed op hun welzijn, maar ook op de kwaliteit van zorg die patiënten ontvangen.
Inmiddels zou 1 op de 5 werknemers al tegen een burn-out aanhikken.
Het CBS meldde dat in 2023 driekwart van de ondernemers te maken heeft met personeelstekorten. Dit tekort leidt in 36% van de gevallen tot een verhoogde werkdruk en inmiddels hikt 1 op de 5 werknemers al tegen een burn-out aan. De kosten voor een werkgever kunnen in zo’n geval oplopen tot wel 133.000 euro per uitgevallen werknemer. Volgens andere berekeningen kosten werknemers die desondanks blijven doorwerken overigens ook veel geld: zij kunnen een productiviteitsverlies tonen van wel 25% tot 50%. Ook anderen wezen al vaker op dit soort verborgen kosten van krapte, die ook in de miljarden kan lopen.
CPB: keuzes maken nodig
Het Centraal Planbureau keek in zijn analyse van eerder dit jaar, onder de noemer Krappe arbeidsmarkt vraagt om keuzes ook naar de kosten van krapte. Daarbij was de focus vooral op de overheid, die door de krapte allerlei plannen zien vertragen. ‘Dat is onder meer te zien bij defensie en in het onderwijs: het kost moeite om de geplande budgetten daadwerkelijk uit te geven. Er is simpelweg te weinig personeel voorhanden. Niet alleen de overheid heeft last van deze krapte, ook de (semi-)private sector lijdt eronder. Zo is er bijvoorbeeld een tekort aan technisch personeel om productieprocessen te verduurzamen.’
Ja, ook dat zijn natuurlijk kosten van de krapte. En die zijn niet alleen op te lossen door maar meer geld vrij te blijven maken op de rijksbegroting, constateert het CPB. ‘De economie raakt dan zo oververhit dat er niet voldoende personeel kan worden gevonden om aan de enorme arbeidsvraag te voldoen. Daarom zijn er scherpe beleidskeuzes nodig om maatschappelijke doelen te behalen.’ Keuzes die bijvoorbeeld zullen leiden tot een herverdeling van arbeid van sectoren die worden afgeremd naar sectoren die worden gestimuleerd. En die zo de kosten van de krapte wat naar beneden zouden kunnen brengen.
Gestopte slagers
Om een laatste inschatting te maken van die maatschappelijke kosten van de krapte kijken we ook nog even naar de Conjunctuurenquête Nederland van het CBS, die wordt gehouden in samenwerking met KVK, EIB, MKB-Nederland en VNO-NCW. In de laatste editie daarvan noemde bijna 29% van de ondernemers een steeds hogere werkdruk als belangrijkste gevolg van de personeelstekorten. Daarna volgen gestegen arbeidskosten (17%), het aannemen van minder geschikt personeel (13%) en een beperkte afzet (7%). Tot hoeveel die kosten van de krapte maatschappelijk precies optellen? Het blijft een beetje koffiedik kijken.
‘Er zijn niet alleen handen nodig in de winkels, maar ook mensen voor de online verkopen.’
Wel valt op dat veel stoppende bedrijven de personeelstekorten als oorzaak daarvan aanhalen. Zo blijkt uit cijfers van Koninklijke Slagers Nederland (KSN) dat er momenteel 1.608 slagers zijn. In 2019 waren dat er nog 1.804. En volgens een woordvoerder speelt het gebrek aan personeel daarbij een grote rol. Iets wat volgens INretail, de brancheorganisatie voor de mode-, sport- en schoenenwinkels, ook zou spelen bij het groeiende aantal winkeliers dat er vorig jaar mee gestopt is. ‘En dat blijft voorlopig nog wel zo’, aldus een woordvoerder tegen Nu.nl. ‘Er zijn niet alleen handen nodig in de winkels, maar ook mensen voor de online verkopen.’
Conclusie
Wat zijn de kosten van de krapte? Het blijft een lastige rekensom. Kijken we alleen naar de vervangingskosten van personeel, dan lijken bedragen tussen de 18 en 70 miljard een reële inschatting. Maar neem je bijvoorbeeld ook de kosten van het verzuim mee, dan komt er ineens al zo’n 23 miljard bij. En wat voor bedrag moet je überhaupt hangen aan onderbenutting van het potentieel van bedrijven? En wat te denken van de loonstijgingen als gevolg van de krapte? Of zijn dat dan weer geen maatschappelijke kosten, omdat die lonen ook weer in de samenleving terugvloeien?
Wat voor bedrag kun je überhaupt hangen aan onderbenutting van het potentieel van bedrijven?
Wat al met al echter wel duidelijk is: de personeelstekorten zijn hoe dan ook duur. De maatschappelijke kosten van de krapte lopen zeker in de miljarden, die we ons met z’n allen bij een soepel functionerende arbeidsmarkt zouden kunnen besparen. En daar staan dan ook nog eens behoorlijke maatschappelijke baten tegenover. Vraagt iemand weer eens naar wat je maatschappelijke bijdrage als recruiter precies is? Dan zou je misschien hiernaar kunnen verwijzen.
Meer weten?
Welke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn een kans of juist een bedreiging voor jouw organisatie? Wat zijn de laatste nieuwtjes en waarmee behaal je meteen een aantal quick wins? Je leert het allemaal op het jaarlijkse hoogtepunt: het Seminar ArbeidsmarktTrends, dat dit jaar op 3 december plaatsvindt.
